Nguồn gốc địa danh Cai Lậy

Ban đầu, địa danh Cai Lậy chỉ là tên một ngôi chợ tại thôn Thanh Sơn (sau này là làng Thanh Sơn) thuộc tỉnh Định Tường và sau đó là tỉnh Mỹ Tho. Sau này, thực dân Pháp thành lập quận và đặt tên là quận Cai Lậy do lấy theo tên gọi Cai Lậy vốn là nơi đặt quận lỵ.

Lịch sử hình thành

Thời phong kiến:

Cuối thế kỷ XVII, vùng đất Cai Lậy ngày nay thuộc châu Định Viễn, dinh Long Hồ. Thời các chúa Nguyễn, vùng đất này thuộc dinh Trấn Định, rồi trấn Định Tường và tỉnh Định Tường về sau. Năm 1808, dưới triều vua Gia Long, vùng đất này được đặt tên là tổng Kiến Lợi rồi sau đó đổi tên là tổng Kiến Đăng.

Năm 1836, tổng Kiến Đăng được đổi thành huyện Kiến Đăng thuộc phủ Kiến An, tỉnh Định Tường. Huyện lỵ đầu tiên đóng tại thôn Mỹ Đức Đông (Cái Thia - Cái Bè), có 2 tổng: Kiến Lợi (nay thuộc vùng Cai Lậy) và Kiến Phong (nay thuộc các vùng Cái Bè, Cao Lãnh). Năm Minh Mạng thứ 19 (1838), dời huyện lỵ đến thôn Mỹ Trang (nay thuộc khu vực trung tâm thị xã Cai Lậy), tu sửa lại thành cũ.

Năm 1836, huyện Kiến Đăng có 5 tổng: Lợi Trinh 19 thôn, Lợi Trường 22 thôn, Phong Hòa 11 thôn, Phong Phú 17 thôn, Phong Thạnh 11 thôn. Năm 1833, ba tổng Phong Hòa, Phong Phú, Phong Thạnh đưa về Kiến Đăng phân huyện. Đến năm 1838, lại cắt ba tổng Phong Hòa, Phong Phú và Phong Thạnh chia làm 4 tổng Phong Hòa, Phong Phú, Phong Thạnh và Phong Nẫm, rồi Kiến Đăng phân huyện đổi thành huyện Kiến Phong, lập thêm phủ Kiến Tường (đóng tại Cao Lãnh) gồm 2 huyện Kiến Phong (do Kiến Tường kiêm trị) và Kiến Đăng.

Thời Pháp thuộc:

Với Hòa ước Nhâm Tuất (1862), triều đình Huế nhượng hẳn 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Gia Định, Biên Hòa và Định Tường) cho thực dân Pháp làm thuộc địa. Chính quyền thực dân Pháp chia 3 tỉnh này thành 13 thành các hạt thanh tra (inspection), do các viên chức Pháp ngạch thanh tra các công việc bản xứ (inspecteur des affaires indigeânes) đứng đầu, nhưng tạm thời vẫn giữ cơ cấu phủ huyện cũ.

Ngày 3 tháng 6 năm 1865, huyện Kiến Đăng đổi thành Hạt Thanh tra Kiến Đăng. Trụ sở hạt Thanh tra Kiến Đăng đặt tại Cai Lậy. Lúc đầu, hạt Thanh tra tạm gọi tên theo tên các phủ huyện cũ, sau mới đổi tên gọi theo địa điểm đóng trụ sở.

Ngày 16 tháng 8 năm 1867, thực dân Pháp thành lập Hạt Thanh tra Cai Lậy do đổi tên từ hạt Thanh tra Kiến Đăng trước đó. Ngày 5 tháng 12 năm 1868, Hạt Thanh tra Cai Lậy bị giải thể, sáp nhập địa bàn vào hạt Thanh tra Mỹ Tho kể từ ngày 15 tháng 12 năm 1868. Ngày 20 tháng 10 năm 1869, Hạt Thanh tra Cai Lậy được lập lại. Ngày 8 tháng 9 năm 1870, vì lý do an ninh nên dời trụ sở tới chợ Cái Bè nên lại đổi tên gọi là hạt Thanh tra Cái Bè. Ngày 5 tháng 6 năm 1871, Hạt thanh tra Cái Bè giải thể, nhập địa bàn vào hạt Thanh tra Mỹ Tho.

Năm 1904, thực dân Pháp lập quận Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho, gồm có 6 tổng: Lợi Trường (12 làng) Lợi Mỹ (8 làng) Lợi Trinh (15 làng); Lợi Thuận (16 làng); Phong Hòa (11 làng); Phong Phú (10 làng). Tuy nhiên thống kê năm 1902 thì tổng Lợi Trường có 15 làng. Quận lỵ Cai Lậy ban đầu thuộc làng Thanh Sơn (tổng Lợi Trinh), vốn là nơi đặt chợ Cai Lậy. Tuy nhiên, sau này thực dân Pháp hợp nhất hai làng Thanh Sơn và Hòa Sơn thành một làng mới, lấy tên là Thanh Hòa. Kể từ đó, quận lỵ Cai Lậy thuộc địa bàn làng Thanh Hòa.

Ngày 12 tháng 03 năm 1912, tách 3 tổng Lợi Thuận, Phong Hoà, Phong Phú thành lập quận Cái Bè.

Thực dân Pháp chủ trương tiết kiệm ngân sách nên từ năm 1905 đến năm 1933 đã có nhiều lần sáp nhập các đơn vị hành chánh cơ sở (làng), do vậy, vào năm 1945, nếu so sánh với giai đoạn trước thì tổng số làng trong tỉnh Mỹ Tho nói chung và quận Cai Lậy nói riêng đã giảm.

Việt Nam Cộng hòa:

Sau năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng hòa đặt quận Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường, các làng gọi là xã. Ngày 09 tháng 08 năm 1961, quận Cai Lậy đổi tên thành quận Khiêm Ích, đồng thời chuyển tổng Lợi Thuận (gồm 5 xã: Hội Sơn, Xuân Sơn, Phú An, Hiệp Đức và Mỹ Thành) qua quận Sùng Hiếu, tức quận Cái Bè trước đó. Ngày 10 tháng 11 năm 1964, quận lấy lại tên cũ Cai Lậy. Sau năm 1965, các tổng đều bị giải thể. Quận lỵ Cai Lậy đặt tại xã Thanh Hòa.

Kể từ đó cho tới năm 1975, quận Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường do chính quyền Việt Nam Cộng hòa sắp xếp hành chính có 20 xã trực thuộc quận gồm: Bình Phú, Cẩm Sơn, Long Khánh, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Long, Mỹ Phước Tây, Ngũ Hiệp, Nhị Mỹ, Mỹ Quý, Phú Nhuận Đông, Phú Quý, Tam Bình, Tân Bình, Tân Hội, Tân Phú Đông, Thạnh Hòa, Thạnh Phú.

Ngày 12 tháng 7 năm 1974, chính quyền Việt Nam Cộng hòa lập quận mới có tên là quận Hậu Mỹ thuộc tỉnh Định Tường. Lúc này, xã Thạnh Phú thuộc quận Cai Lậy được giao về cho quận Hậu Mỹ quản lý.

Chính quyền Cách mạng:

Về phía chính quyền Cách mạng, địa giới hành chính của huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho trong giai đoạn 1956-1975 vẫn được duy trì ổn định, không thay đổi như trước năm 1956. Trong đó các xã Hội Sơn, Mỹ Thành, Phú An, Xuân Sơn, Hiệp Đức vẫn do huyện Cai Lậy quản lý (chính quyền Việt Nam Cộng hòa đặt các xã này thuộc quận Cái Bè, tỉnh Định Tường).

Bên cạnh đó, chính quyền Cách mạng cũng chia xã Mỹ Thành thành hai xã là Mỹ Thành Bắc và Mỹ Thành Nam. Năm 1967, huyện Cai Lậy nhận thêm xã Tân Phong từ huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre (chính quyền Việt Nam Cộng hòa vẫn đặt xã Tân Phong thuộc quận Chợ Lách, tỉnh Vĩnh Long cho đến năm 1975).

Năm 1971, huyện Cai Lậy chia thành hai huyện là Cai Lậy Bắc và Cai Lậy Nam thuộc tỉnh Mỹ Tho. Đến năm 1975, hợp nhất lại thành huyện Cai Lậy như cũ:

Huyện Cai Lậy Bắc gồm 14 xã: Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Bình Phú, Phú Nhuận, Thạnh Phú, Thạnh Hòa, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Tân Hội, Tân Phú Đông, Tân Bình, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Phước Tây;

Huyện Cai Lậy Nam gồm 13 xã: Phú Quý, Long Khánh, Cẩm Sơn, Phú An, Mỹ Long, Long Tiên, Hiệp Đức, Long Trung, Hội Sơn, Xuân Sơn, Tân Phong, Tam Bình, Ngũ Hiệp.

Sau ngày 30 tháng 04 năm 1975, chính quyền quân quản Cộng hòa miền Nam Việt Nam ban đầu vẫn đặt huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho như trước cho đến đầu năm 1976. Huyện lỵ là thị trấn Cai Lậy, được thành lập do tách đất từ các xã Nhị Mỹ và Thanh Hòa. Đồng thời, xã Tân Hòa Tây trực thuộc huyện Cai Lậy cũng được thành lập do tách đất từ các xã Mỹ Hạnh Đông và Mỹ Phước Tây của huyện Cai Lậy hợp nhất một phần đất đai tách từ xã Tân Bình thuộc quận Kiến Bình, tỉnh Kiến Tường trước đó.

Từ năm 1976 đến nay:

Tháng 3 năm 1976, Cai Lậy là huyện của tỉnh Tiền Giang cho đến ngày nay, với huyện lỵ là thị trấn Cai Lậy. Huyện Cai Lậy ban đầu gồm 29 đơn vị hành chính là các xã: Bình Phú, Cẩm Sơn, Hiệp Đức, Hội Sơn, Long Khánh, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Long, Mỹ Phước Tây, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Ngũ Hiệp, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Phú An, Phú Nhuận, Phú Quý, Tam Bình, Tân Bình, Tân Hòa Tây, Tân Hội, Tân Phong, Tân Phú, Thanh Hòa, Thạnh Phú, Xuân Sơn và thị trấn Cai Lậy.

Ngày 12 tháng 4 năm 1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 152-CP về việc chia một số xã thuộc huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang như sau: chia xã Thạnh Phú thành hai xã lấy tên là xã Thạnh Lộc và xã Phú Cường, hợp nhất xã Hội Sơn và xã Xuân Sơn thành một xã lấy tên là xã Hội Xuân.

Ngày 11 tháng 07 năm 1994, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 68-CP, theo đó tách một phần diện tích và dân số của huyện Cai Lậy hợp với một phần diện tích và dân số của huyện Châu Thành để thành lập huyện Tân Phước thuộc tỉnh Tiền Giang. Lúc này, xã Tân Hòa Tây được giao về cho huyện Tân Phước quản lý. Sau khi nhập vào huyện Tân Phước, xã Tân Hòa Tây được chia thành ba xã mới là Tân Hòa Tây, Thạnh Hòa và Thạnh Tân. Đặc biệt, từ năm 1994 đến nay, địa bàn hai xã Thạnh Hòa và Thạnh Tân nằm trong một phần đất đai xã Tân Bình thuộc quận Kiến Bình, tỉnh Kiến Tường trước năm 1975; riêng địa bàn xã Tân Hòa Tây sau khi chia tách thì vẫn nằm trong phần đất đai thuộc quận Cai Lậy, tỉnh Định Tường (phía chính quyền Cách mạng lúc bấy giờ gọi là huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho) như trước năm 1975.

Sau khi thành lập huyện Tân Phước, huyện Cai Lậy còn lại diện tích tự nhiên 40.893,66 ha; nhân khẩu 314.243; gồm 28 đơn vị hành chính là các xã Ngũ Hiệp, Tam Bình, Tân Phong, Long Trung, Hội Xuân, Hiệp Đức, Long Tiên, Mỹ Long, Phú Quý, Long Khánh, Cẩm Sơn, Phú An, Nhị Quý, Nhị Mỹ, Thanh Hoà, Bình Phú, Phú Nhuận, Tân Bình, Tân Hội, Tân Phú, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Phước Tây, Phú Cường, Thạnh Lộc, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam và thị trấn Cai Lậy.

Ngày 26 tháng 12 năm 2013, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết số 130/NQ-CP về việc điều chỉnh địa giới hành chính huyện Cai Lậy để thành lập thị xã Cai Lậy và huyện Cai Lậy còn lại. Theo đó, thành lập thị xã Cai Lậy thuộc tỉnh Tiền Giang trên cơ sở điều chỉnh 14.018,95 ha diện tích tự nhiên và 123.775 nhân khẩu của huyện Cai Lậy, bao gồm toàn bộ diện tích tự nhiên và nhân khẩu của thị trấn Cai Lậy và các xã Mỹ Phước Tây, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Tân Phú, Tân Bình, Tân Hội, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Thanh Hòa, Phú Quý, Long Khánh.

Sau khi điều chỉnh, huyện Cai Lậy còn lại 29.599,37 ha diện tích tự nhiên và 186.583 nhân khẩu gồm có 16 đơn vị hành chính cấp xã, gồm các xã: Thạnh Lộc, Mỹ Thành Bắc, Phú Cường, Mỹ Thành Nam, Phú Nhuận, Bình Phú, Cẩm Sơn, Phú An, Mỹ Long, Long Tiên, Hiệp Đức, Long Trung, Hội Xuân, Tân Phong, Tam Bình và Ngũ Hiệp.

Kinh tế

Kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, Năm 2009, diện tích trồng lúa của huyện đạt gần 49.500 ha, năng suất bình quân đạt 57 tạ/ha, sản lượng 282.141 tấn. Trong 6 tháng đầu năm 2010, tổng diện tích gieo sạ 2 vụ đông xuân và hè thu sớm là 32.615 ha, sản lượng đạt gần 202 ngàn tấn, đồng thơi tiếp tục mở rộng diện tích sản xuất lúa theo tiêu chuẩn Global GAP ở 2 xã Mỹ Thành Nam và Mỹ Thành Bắc, nâng tổng số hộ tham gia đến nay là 101 hộ với diện tích là 95,5 ha.

Ngoài cây lúa, Cai Lậy còn có một vùng rộng lớn những vườn cây ăn trái quanh năm xanh tốt với các loại trái cây đặc sản của Nam Bộ như: cam, quýt, chôm chôm, nhãn... đặc biệt là giống nhãn giồng Nhị Quý nổi tiếng trên thị trường từ hơn nửa thế kỷ qua.

Lĩnh vực công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp của huyện tập trung vào phục vụ nông nghiệp - nông dân - nông thôn, trong đó nổi bật là xay xát, chế biến lương thực, thực phẩm xuất khẩu, cơ khí máy móc nông ngư cơ, làng nghề thủ công ...

Ngành thương mại và dịch vụ của huyện khá phát triển do nằm trên tuyến quốc lộ 1A. Thị trấn Cai Lậy là trung tâm mua bán sầm uất. Trong quy hoạch phát triển chung của tỉnh, huyện Cai Lậy sẽ được nâng cấp thành thị xã phía Tây của tỉnh Tiền Giang.

Văn hóa - Xã hội

Cùng với phát triển kinh tế, huyện Cai Lậy đang từng bước đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng. Giai đoạn năm 2008 đến 2009, toàn huyện đã đầu tư xây dựng được 258 công trình. Ngoài ra, bằng nguồn vốn ngân sách đầu tư của tỉnh và huyện đã xây dựng được 15 tuyến đường liên xã và xây dựng mới 95 cầu các loại.

Ngành giáo dục huyện Cai Lậy không ngừng phát triển về số lượng và chất lượng, trang thiết bị, đồ dùng dạy học được đầu tư đúng mức, đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục ở địa phương.

Vị trí địa lý

- Huyện nằm ở phía tây tỉnh Tiền Giang.

- Phía bắc là huyện Tân Thạnh (Long An), và huyện Tân Phước.

- Phía đông là Thị xã Cai Lậy và huyện Châu Thành.

- Phía tây là huyện Cái Bè.

- Phía nam là huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre được phân ranh bằng con sông Tiền.

Các đơn vị hành chính

Huyện Cai Lậy có 16 đơn vị hành chính cấp xã bao gồm 16 xã: Bình Phú (huyện lị), Cẩm Sơn, Hiệp Đức, Hội Xuân, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Long, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Ngũ Hiệp, Phú An, Phú Cường, Phú Nhuận, Tam Bình, Tân Phong, Thạnh Lộc.